تولید داروی "ضد میگرن" با منشأ گیاهی

به گزارش روابط عمومی سازمان تدارکات پزشکی به نقل از خبرگزاری تسنیم؛ روزهای نخستی که تمرکز بر فعالیت "شرکت‌های دانش‌بنیان" را شروع کردیم، دیدن نام "ستاد توسعه داروهای گیاهی و طب سنتی" در زیرمجموعه ستادهای معاونت علم و فناوری و اینکه این علم هم توانسته در کنار علوم دیگری مانند نانو، هوافضا، انرژی و ... توجهات را به خود جلب کند، بسیار برایمان جالب بود.

وقتی به طور ناگهانی با غرفه شرکت دانش بنیان "یاس دارو" در سالن نمایشگاه فناوری سلامت دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تهران برخورد کردیم، فرصت را مغتنم دیدیم تا جوابی برای سؤالات ذهنی خود بیابیم؛ با مسئولان غرفه صحبت کردیم و آنها با دکتر "غلامرضا امین" استاد دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیرعامل شرکت دانش بنیان یاس داروکه تمرکز آن بر تحقیق و توسعه دارو با منشأ طبیعی و گیاهی است، تماس گرفتند تا گفت‌وگویی با وی داشته باشیم؛ در ادامه مشروح این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان ارجمند شده است: تسنیم: آقای امین به عنوان سئوال نخست، توضیح مختصری از فعالیت در شرکت دانش بنیان خودتان بفرمایید.

در حقیقت می‌توانم بگویم چون حرفه بنده در داروسازی، تحقیق و توسعه دارو با منشا طبیعی و گیاهی است، خوب به طبع کار ما در تجاری‌سازی و فعالیت هم مربوط به همین کار است، چون منشأ طبیعی مقدار زیادش گیاه است در نتیجه یک بخش عمده کار ما هم تولید دارو از منابع گیاهی است و بیشتر با داروهای گیاهی سروکار داریم.

تسنیم: آیا غیر از منبع طبیعی گیاهان، منابع طبیعی دیگری هم برای تولید دارو وجود دارد؟ بله؛ غیر از منشأ طبیعی گیاه، حیوان، مواد معدنی و مواد بیولوژیک از دیگر منابع طبیعی تولید دارو هستند. تسنیم: دقیقاً از چه زمانی این فعالیت‌ها در قالب شرکت دانش‌بنیان آغاز شد؟ نخستین تجاری‌سازی‌های بنده به 25 سال پیش برمی‌گردد و اولین داروی ما آن موقع در همکاری با صنعت به بازار عرضه شد و بعد از آن کار ادامه پیدا کرد تا سال 1386 که شرکت یاس دارو را تأسیس کردیم یعنی ما در ابتدا کار خود را با همکاری با صنعت آغاز کردیم و بعد از کسب تجربیات مناسب و کشف نیازهای بازار اقدام به تاسیس شرکت کردیم؛ در حقیقت تجربیات همکاری با صنعت را به‌دست آوردیم و پس از آن اقدام به تأسیس شرکت کردیم.

زمانی هم اقدام به تأسیس شرکت کردیم که محصول قابل ارائه به بازار داشتیم یعنی زمانی که ما مجوزهای تولید نخستین‌شربت ضدسرفه و خلط آور "هانی تیم" را اخذ کردیم که این نخستین محصول در حقیقت حاصل 3 سال تحقیق ما بوده‌ است؛ وقتی همه مجوزها و اقدامات اداری استانداردسازی این دارو را انجام دادیم و مجوزهای تولید را گرفتیم این شرکت را تأسیس کردیم.

در اینجا ما هنر دیگری هم به‌کار گرفتیم و آن این بود که هنوز خود را از صنعت جدا نکردیم لذا در حال حاضر هم از خدمات صنعت استفاده می‌کنیم که به آن به اصطلاح "joint venture" می‌گویند؛ در این عمل، با استفاده از ظرفیت خالی صنایع، تولید قراردادی صورت می‌پذیرد. تسنیم: آیا این به ضرر شما نیست؟ خیر؛ ببینید ما نیامدیم با همه دردسرهایی که وجود دارد کارخانه راه‌اندازی کنیم و بعد به فکر تولید محصول آن باشیم لذا ما اول قلب تپنده شرکت که در واقع همان امکان تولید ثروت و سرمایه بود را ایجاد کردیم؛ هنوز هم با وجود گذشت چندین سال از افتتاح شرکت، همین کار را انجام می‌دهیم؛ یعنی استفاده از ظرفیت خالی کارخانجات با مجوز وزارت بهداشت و درمان.

اما این کار خیلی مشکل است... خیلی مشکل؛ چون مثل این است که شما در آشپزخانه شخص دیگری بخواهید آشپزی کنید؛ حالا شما فکر کنید ما در کارخانه داروسازی، ساخت دارو را انجام می‌دهیم، شما باید تمام قوانین و مقررات و مسائل مربوط به آن را رعایت کنید؛ اینکه چه وقت برویم، آنها باید به ما وقت بدهند؛ اینکه تک‌تک مواد و وسایل اصلی داروسازی را خودمان باید سر وقت ببریم و در کارخانه آماده کنیم از موارد دیگری است که باید رعایت شود مثلاً برای کار ما شیشه، در شیشه، قوطی، بروشور، برچسب، ماده مؤثره و عصاره و ... مورد نیاز است که همه اینها باید با یک مدیریت دقیق در وقت معین آماده باشد و این یک هنر دیگر ماست، کار سختی است ولی انجام دادیم.

 تسنیم: در واقع کار مهم شما در کنار تحقیق، مدیریت این زمان هاست؟ بله دقیقاً؛ ما از اول سال برنامه خودمان را اعلام می‌کنیم؛ فرض کنید ما اعلام می‌کنیم که برای امسال 400 هزار شربت تولید خواهیم کرد، آنها برای ما یک زمان تولید را معین می‌کنند؛ همین دو هفته پیش به ما خبر دادند که شما دو هفته برای تولید وقت دارید، در این فرصت ما باید تمام نیروی خود را متمرکز کنیم تا در این دو هفته بتوانیم تولید داشته باشیم، خود ما هم باید هنگام تولید حضور داشته باشیم و اینطور نیست که ما سفارش دهیم و آنها اجراکنند و حتی نیروی کار هم را هم خودمان باید تأمین کنیم و شما ببینید مدیریت این کار چقدر سخت است. تسنیم: به نظر می‌رسد این یک پیشنهاد خوب برای شرکت‌های دانش‌بنیان نوپایی است که بیایند و از ظرفیت خالی صنایع که در حال حاضر وجود دارد، استفاده کنند؟ بله؛ ولی شرکت‌های دانش‌بنیان باید حواسشان جمع باشد که قبل از این، باید برای این بخش فکر کرده باشند؛ چون همیشه هم صنایع این آمادگی و ظرفیت خالی را ندارند تازه اگر هم داشته باشند استفاده از آن به این سادگی نیست کلی مقدمه وجود دارد که باید آن مقدمات را خودشان انجام دهند؛ آن کارخانه تولیدی، هیچ‌گاه دنبال این مقدمات نخواهد بود ضمن اینکه این کارخانه‌ها فقط کار تولید را انجام می‌دهند و مسئولیت پخش و بازاریابی آن را ندارند مگر اینکه شرکت دانش‌بنیان کل داروها را به خود شرکت بفروشد یعنی اطلاعات و دانسته‌های علمی خودش را و در حقیقت دانش فنی خودش را واگذار کند. تسنیم: شما چرا این کار را نکردید؟ خوب ما براساس همان 20 سال تجربه که عرض کردم دریافتیم که خودمان توان این کار را داریم؛ یعنی بعد از 20 سال این کار را کردیم و این نکته دیگری است که باید شرکت‌های دانش‌بنیان به آن توجه کنند علاوه بر این، این شرکت‌ها باید بدانند که نمی‌توانند با یک محصول تا آخر ادامه دهند؛ اگر شرکت دانش‌بنیان پویایی نداشته باشد این نه امکانپذیر است و نه به‌صرفه و با این وضعیت محکوم به شکست هستند و آن هم شکستی سنگین، بنابراین با یک محصول نمی‌شود همه هزینه‌ها را پوشاند.

باید بخش تحقیق و توسعه قوی وجود داشته باشد و مرتب به این فکر باشد که محصولات جدید تولید کند؛ اگر نخواهد به این شکل عمل کند و به تولید فکر نکند، می‌تواند فقط تولید فکر و دانش فنی انجام دهد و بعد آنرا واگذار کنند در اینصورت هم البته باید بخش تحقیق و توسعه قوی داشته باشد چون در اینصورت هم نمی‌شود یک کار را انجام داد و بعد تعطیل کرد چون از دانش‌بنیان بودن، ساقط می‌شوند و در حال حاضر شرکت ما، 4 دارو دارد که در داروخانه‌های سراسر کشور توزیع می‌شود و 3 دارو هم آماده تولید داریم یعنی این کار ادامه دارد.

تسنیم: کمی درباره محصولات شرکت دانش بنیان خود توضیح بدهید. در ابتدا چند محصول در سال 88 تولید کردیم و این کار ادامه داشته‌ است؛ سال 90 و 92 هم تولید داشتیم و هم اکنون هم 3 دارو در پای تولید داریم که در مجموع تا آخر امسال به 7 محصول خواهیم رسید؛ منشأ این داروها، گیاهی است و تمام طیف بیماری‌ها را به نوعی شامل می‌شود، از ضد سرفه، التهاب مفاصل، برطرف‌کننده سوء‌هاضمه، آرام بخش تا کاهش‌دهنده کلسترول خون با منشأ گیاهی تولید می‌کنیم؛ انشاء‌الله یک داروی جدید هم برای میگرن آماده کردیم که تا چند وقت دیگر به بازار عرضه خواهیم کرد.

تسنیم: داروی جدید ضد میگرن شما چه مشخصاتی دارد؟ میگرن یک بیماری روان و اعصاب است و به بسیاری از مسائل برمی‌گردد که بخشی از آن حتی مربوط به فیزیولوژی بدن است و اگر عامل این بیماری مشخص باشد آن موقع خیلی راحت‌تر می‌توان درمان را انجام داد، از این نظر درمان قطعی مشخصی نداریم ولی پیشگیری برای آن داریم و درمان تا بهبودی کامل هم وجود دارد. به هر حال این بیماری با درد روی شقیقه‌ها شروع می‌شود و ممکن است به تهوع هم بیانجامد، البته این تظاهرات قابل رؤیت هستند و موارد دیگری هم وجود دارد؛ داروی ما آن التهاب را که در عروق سطحی روی شقیقه‌ها ایجاد شده را کاهش می‌دهد، این دارو، یک داروی موضعی است که باید آنرا روی شقیقه‌ها به آرامی مالید که یک شکل قلمی دارد و بیمار به راحتی در هر جا می‌تواند آنرا حمل و استفاده کند.

این التهابات و فشارهای عروق روی شقیقه اگر کاهش پیدا کند به کاهش درد خیلی کمک خواهد کرد و فرد اگر بتواند زمان‌هایی را که ممکن است به این درد مبتلا شود را پیش‌بینی کند، می‌تواند جلوتر این دارو را مصرف و از تشدید بیماری جلوگیری کند و این نوید را می‌دهیم که به زودی این دارو به دست بیماران برسد.

تسنیم: در کشور چه ظرفیت‌هایی برای تولید داروهای گیاهی و طبیعی وجود دارد؟ ببیند الان در دنیا موجی درست شده به عنوان "green pharmacy یا داروسازی سبز" و این گرایش به دلایل مختلف جهانی است؛ به تبع کشور ما هم که طب سنتی قویی در این زمینه دارد، پرچمدار این موضوع است و ما می‌توانیم کارهای بزرگی را حتی برای دنیا انجام دهیم. مسأله بعدی به توان طبیعی ایران برمی‌گردد؛ در کشورمان 8 هزار گونه گیاهی داریم و این یک ثروت ملی است و چنین تنوع گونه‌های گیاهی را شاید نتوانید در یک قاره ببینید؛ این یعنی ما به اندازه یک قاره گیاه داریم، از بین این‌ها تا 2 هزار و 200 گونه به عنوان آماده برای ساخت دارو مطرح شده‌ است که باید درباره آن تحقیق شود.

این پتانسیل کمی نیست و خیلی از کشورها این توان گیاهی را ندارند علاوه بر این باورهای مردمی در خیلی از کشورها به اندازه ایران نیست؛ مورد دیگر و نعمت دیگر که خدا به ما داده این است که در ایران همیشه یک اختلاف درجه حرارت 20 تا 25 درجه داریم یعنی دمای هوا در گرمترین و سردترین جای ایران تا این میزان می‌تواند متفاوت باشد، این امکان کجای دنیا وجود دارد؟ در اروپا این میزان از 15 درجه هم نمی‌گذرد. این یعنی ما امکان تولید انبوه گیاهان و کشت و زرع این کار را در یک وسعت بسیار بی‌نظیر داریم. نزدیکترین کشورها به کشور ما که از این قابلیت طبیعی برخوردارند، هندوستان و چین هستند ولی باز ما گونه‌هایی در ایران داریم که آنها ندارند اما استفاده از این توان‌ها به این سادگی نیست و نیاز به تحقیق و آزمایش دارد.

تسنیم: با چه مشکلات و سختی‌هایی در حوزه کاری خود مواجه هستید؟ اول اینکه مسلماً این کار به تنهایی نمی‌تواند انجام شود؛ می‌شود کارهایی را انجام داد یعنی ایده را داشته باشیم و تا حدی تا یک جاهایی پیش برویم اما به هر حال حتماً در یک جاهایی متوقف خواهیم شد چون تولید دارو یک کار تیمی است و کلاً پیاده کردن یک تفکر یک کار تیمی است حالا در هر رشته‌ای که می‌خواهد باشد؛ پس نخستین‌کار، تشکیل تیم است و چون ما در ایران متأسفانه روی فعالیت‌های دسته جمعی کار اساسی انجام ندادیم این از مشکلات اصلی است.

مهمترین بخش تشکیل این تیم هم پیدا کردن یک همکار همراه است، این فرد کسی است که قرار است تا آخر با شما بیاید پس از این مرحله شما باید مشخص کنید که آن فرد و شما چه منافعی را برای همدیگر در نظر گرفتید چون قرار است از فکر به تولید و از آنجا به ثروت برسید؛ خوب وقتی ثروت ایجاد شد حق شما و آن همکار یا همکاران از ثروت چقدر خواهد بود و این در همان بحث‌های اولیه تحقیقات خیلی مهم است و باید بگویم خیلی از تحقیقات ما که ابتر مانده است به دلیل همین موضوع است چون همه چیز در ابتدا به تعارف می‌گذرد و بعد از تولید تازه به این فکر می‌افتیم که سهم هر کس را چطور محاسبه کنیم؛ این نقص بزرگ کار است، در ایران دستورالعملی برای این کار نداریم و این یکی از بزرگترین مشکلاتی است که الان با آن مواجه هستیم. بعدش هم اگر فکر به مرحله نیمه‌صنعتی کشیده شد باید با مراکز مطمئن صحبت شود و قبل از هر صحبتی هم با این مراکز قرارداد "عدم افشای راز یا non-confidential agreement" تنظیم شود چون ایده‌های شما یک راز است، تنها در این صورت است که اگر اتفاق بدی بیفتاد، شما می‌توانید آنرا از نظر قضایی پیگیری کنید؛ در حال حاضر ما این قرارداد را در کشور نداریم ولی خودمان می‌توانیم آنرا تنظیم کنیم.

تسنیم: آیا ما در ایران جایی را برای پیگیری این سوء‌استفاده‌ها داریم؟ بله؛ ما دادگاه‌های مخصوص برای رسیدگی به جرایم پزشکی و دارویی داریم ولی خوب شما آن قسمت را هم توجه بفرمایید که اگر سوء‌استفاده‌ای صورت بگیرد شما در سیکل دعوایی قرار می‌گیرید که تحقیقات شما را به تأخیر می‌اندازدغ یقیناً شما باید دنبال وکیلی بروید که بتواند درست راهنمایی کند اما بحث این است که شما باید دنبال شکایت بروید و یا دنبال تولید؟ اما اگر شما قرارداد عدم افشای راز را امضا کنید یک سند محکم در دادگاه خواهید داشت. ما در شرکت این قرارداد را تنظیم کردیم و به دوستان دیگر هم پیشنهاد دادیم تا آنها هم ببینند و نظر بدهند ولی اینکه سازمان‌های مربوطه آن را داشته باشند من اطلاعی ندارم البته این قرارداد در دنیا فرم‌های مشخصی دارد؛ علاوه بر این قرارداد، قرارداد انتقال دانش فنی را هم در شرکت تنظیم کردیم.

تسنیم: چه مشکلات سازمانی از زمانی که شما قرار بود ایده را به محصول تولید کنید سر راهتان وجود داشته است؟ یک فرد باید به سازمان‌های مختلف مراجعه کند تا کار خودش را جلو ببرد و این مشکل است؛ ما باید بتوانیم مخصوص شرکت‌های دانش‌بنیان یک پنجره دولت مثل پیشخوان دولت داشته باشیم؛ یعنی سازمان‌هایی که شرکت‌های مختلف با آن درگیر هستند بیایند در آن پنجره دولت و فرد به جای مراجعه به جاهای مختلف به یکجا مراجعه و پاسخ قطعی خود را فقط از آن یک جا دریافت کند. مشکل دیگر این است که نقطه شروع کار هم مشخص نیست و ما باید در دانشگاه‌ها یا همان پنجره‌های دولت، جایی را برای راهنمایی و مشاوره افراد تعریف کنیم؛ بهترین کار این است که چون شرکت‌های دانش‌بنیان از دل دانشگاه و در ارتباط با دانشگاه بیرون می‌آید این نقاط در دانشگاه‌ها تعبیه شود.

تسنیم: در حاضر چند نیروی نخبه را توانسته‌اید جذب طرح‎‌های خود کنید؟ چقدر توانستید به آنها کمک کنید و آنها را برای بازار کار آماده کنید؟ خوب؛ بنده آن تیمی که خدمت شما عرض کردم یک بخش آن به همین سؤال شما مربوط می‌شود؛ شما باید تیم تحقیقاتی خود را خوب بچینید بنابراین این افراد پیش از همه باید با شما هماهنگ باشند و اعتقاد به کاری که می‌خواهد انجام شود، داشته و سالم باشند یعنی در انجام کارشان صداقت داشته باشند؛ در حال حاضر یک تیم 12 نفره از تخصص‌های مختلف داروسازی در اختیار داریم و برآورد اولیه ما این است که اگر انشاءالله کار ما به ساخت کارخانه رسید در پایه اول حداقل 50 نیروی کار عمومی و تخصصی را استخدام خواهیم کرد. تسنیم: چه طرح‌هایی را برای آینده در دست اجرا دارید؟ در حال حاضر در شهرک صنعتی کاسپین قزوین در حال ساخت کارخانه داروسازی هستیم که سوله آن زده شده و در حال تکمیل آن هستیم.

تسنیم: ارتباط شما با مراکز رشد و پارک های علم و فناوری چگونه برقرار شد؟ ما عضو مرکز رشد گیاهان دارویی و طب سنتی هستیم؛ از طریق ستاد کاربرد گیاهان دارویی به معاونت علم و فناوری معرفی شدیم و در آنجا ارزیابی انجام شد و در سال 93 ما را به عنوان دانش‌بنیان معرفی کردند.

تسنیم: به عنوان آخرین سؤال، شما آینده فعالیت در این حوزه را چطور می‌بینید؟ بنده شخصاً امیدواری بسیار بسیار بالایی دارم و اگر نداشتم به هیچ وجه دنبال این کار نمی‌رفتم؛ چون اعتقاد به این قضیه دارم و چون آن شناختی که از توان‌های ایران خدمت شما عرض کردم طی 30 سال کار در دانشگاه و بیرون دانشگاه و صنعت، و طبیعت ایران بدست آمده است؛ من اعتقاد دارم به این قضیه که ما وسعت کاری بسیار زیادی خواهیم داشت، بسیار زیاد و ما مرزهای داخلی را فقط هدف‌گذاری نکردیم و امیدواریم که خارج از مرزهای ایران صادرات داشته باشیم البته بخشی از این کار هم‌اکنون صورت گرفته است.